‘Trots dat zij samen door één deur konden'
Een huwelijk bracht twee kanten uit de Tweede Wereldoorlog bij elkaar
ZEVENAAR - Beiden hebben in Kamp Vught gezeten: de een gearresteerd door de Duitsers, de ander door de Nederlanders. De opa’s van Dick Nieuwland stonden in sommige opzichten lijnrecht tegenover elkaar, maar door een liefdevol toeval werden ze familie. Dick Nieuwland heeft dit bijzondere verhaal opgeschreven in zijn boek: Twee retours Kamp Vught.
Door Kyra Sannes
“Opa Pannekoek is gearresteerd bij de april-mei-stakingen in Dieren, 1943. Opa Nieuwland heeft in het begin van de oorlog al een andere keus gemaakt: hij was lid van de NSB,” vertelt Dick. Als zijn opa Nieuwland in 1947 gearresteerd wordt voor landverraad, sturen ze hem naar een internering- en bewaringskamp: Kamp Vught, eigenlijk, waar opa Pannekoek een paar jaar eerder heeft vastgezeten door de Duitsers.
Beiden zijn vrijgekomen, hoewel bij opa Pannekoek bijzondere omstandigheden meespeelden. “Zijn broer, die NSB’er was, heeft hem vrijgepleit. Hij heeft met zijn leven ervoor ingestaan dat mijn opa geen gekke dingen meer zou doen, zodat hij hun zieke vader nog één keer kon zien. Helaas stierf hun vader voordat hij er kwam, maar het heeft er wel toe geleid, dat mijn opa vrijkwam.” Eindelijk kon de man terug naar zijn dochtertje, de moeder van Dick. “Mijn moeder kon dat altijd nog goed herinneren. Hij kwam terug met spierwit haar. Eerst herkende ze hem niet.” Het toeval wil dat diezelfde dochter jaren later verliefd wordt op de zoon van opa Nieuwland. Dick’s moeder heeft in de verkeringstijd nooit gemerkt dat haar ouders het lastig vonden. Ook de familiefoto’s zien er normaal uit: beide families staan gemoedelijk naast elkaar, heel gewoontjes – en juist daarom extra bijzonder. “Als deze mannen het voor elkaar hebben gekregen om in redelijke harmonie met elkaar om te gaan, moeten wij dat vandaag de dag ook kunnen,” stelt Dick.
Onderzoek
Het duurde even voordat Dick Nieuwland dit verhaal zo helder voor zich had. Daar gingen een heleboel uurtjes onderzoek aan vooraf. Zo heeft hij vooral het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging geraadpleegd. “Met mijn opa’s heb ik het nooit over de oorlogstijd gehad. Wel zei opa Pannekoek altijd dat hij bang was voor Duitse herdershonden, omdat die in het kamp gebruikt werden. Opa was altijd schrikkerig. Hij is teruggekomen, maar wel beschadigd.” De meeste verhalen komen dan ook van Dick’s moeder. Zo vertelde zij bijvoorbeeld dat haar vader om tien uur ’s avonds van het bed werd gelicht door de Nederlandse politie, om daarna voor zes weken te verdwijnen. “Geschiedenis heeft altijd mijn belangstelling gehad, maar ik wilde vooral weten: waarom is mijn opa in 1943 gearresteerd? Hij was niet op de barricade bij de stakingen, hij was naar buiten toe niet eens heel anti-Duits.” Nu vermoedt hij het volgende: “Een collega van mijn vader was Duitse van oorsprong. Zij hield bij wie anti-Duitse dingen zei en noteerde dat. Ik vermoed dat zij die namen heeft doorgeven aan de SD, maar het échte waarom, daar ben ik in al die jaren nooit achter gekomen.” Naast verslagen en rechtszaken doorspitten, probeerde Dick voor het boek ook in de huid van zijn opa’s te kruipen. “Dat is op het risico af, maar ik probeer wel te verklaren hoe opa Nieuwland tot zijn keus is gekomen. Hij had het als metselaar en aannemer moeilijk. De NSB had aanvankelijk geen militaire gedachte, dus zo kon hij aan het werk blijven. Ik denk dat hij het deed vanuit de gedachte: die partij gaat ons verder helpen.” Dick benadrukt dat hij het absoluut niet goed wil praten. “Ergens hadden hem de ogen open moeten gaan. Wel vind ik het fijn dat hij tijdens zijn verhoren zei spijt te hebben van zijn dwalingen.”
Hun verhaal
Eigenlijk zou Twee retours Kamp Vught al eerder verschijnen, maar de coronacrisis gooide roet in het eten. Alles ging op slot, dus ook de boekpresentatie kon niet doorgaan. Dick heeft niet stilgezeten: “Ik heb meer onderzoek gedaan. Even dit nog, even dat nog, en nou ja, ik ben blijven twijfelen of ik het wel echt moest uitgeven, tot een maand of drie terug.” In het verhaal komen beide opa’s aan het woord in de ik-vorm. Zij vertellen om de beurt over hun levens, over de jaren in de oorlog, en daarna: “Opa Pannekoek heeft na de oorlog echte vriendschappen met Duitsers gehad. Dat geeft toch aan dat hij alles een plekje heeft kunnen geven.” Dick merkt wel op dat het niet altijd boterde tussen zijn opa’s, ondanks de mooie familiekiekjes. “Bij de begrafenis van opa Nieuwland was oma Pannekoek er wel, maar opa Pannekoek niet. Ik was negen, dat vond ik toen zo gek. Nu begrijp ik het beter.”
Samen door een deur
In het begin vond Dick het lastig om openbaar te herdenken, door zijn familierelatie met opa Nieuwland. "Dan sta je daar, terwijl je opa zulke dingen heeft gedaan.” Opa Nieuwland heeft later in zijn rechtszaak wel toegeven dat hij fout zat: "Hij zei dat hij bereid was de consequenties daarvan te dragen. Ik vond wel dat hij daar een beetje laat achter kwam, want hij is pas in 1947 gearresteerd. Hij had allang de gelegenheid gehad om terug naar Nederland te gaan en aan te geven dat hij berecht wilde worden.” Zoals Dick vertelt, het is "niet iets om trots op te zijn.” Waarom hij dan na lang twijfelen, toch besloten heeft er zo open een boek over te schrijven? "Waar ik wél trots op ben, is dat mijn opa's toch door één deur konden. En daar gaat het om.”
Op 30 april presenteert Dick het boek in de Boskapel in Laag-Soeren. Aanmelden kan via tweeretourskwampvught@gmail.com. Het boek is te koop bij Rebers Boek & Buro of is te bestellen via tweeretourskwampvught@gmail.com.
